نبرد برای نفوذ انرژی در آسیای مرکزی

بازارهای انرژی آسیا

در فوریه 2023، شوکت میرضیایف، رئیس جمهور ازبکستان، یک بسته انرژی به ارزش بیش از یک میلیارد دلار را با هدف کاهش نیازهای گرمایشی و برق اعلام کرد.
در این میان، اگرچه روسیه یک مهره کلیدی در تامین محصولات نفت و گاز طبیعی مورد نیاز تاشکند است اما ازبکستان همچنین امیدوار است روابط انرژی با همسایگان خود را بهبود ببخشد تا بتواند از وابستگی بیش از حد به مسکو جلوگیری کند.

در واقع، ازبکستان که در قلب آسیای مرکزی، همسایگی افغانستان و در نزدیکی روسیه قرار دارد، از موقعیت منطقه ای کلیدی برخوردار است. علاوه براین، بالا بودن جمعیت همراه با منابع انرژی فراوان و معادن طلا، این کشور را از لحاظ اقتصادی برای همسایگانش مهم می کند.

ازبکستان به دنبال ایفای نقش بزرگتری در آسیای مرکزی با هدف ایجاد تعادل در برابر قدرت های بزرگتر همچون روسیه، چین و ایالات متحده است. تاشکند چون خواستار برقراری روابط با همه این قدرت ها در منطقه است، از وابستگی بیش از حد به تنها یکی از این قدرت‌ ها نگران است.

نبرد برای نفوذ انرژی در آسیای مرکزی

هدف اصلی سیاست خارجی این کشور تسهیل حاکمیت دولت مستقل است که می تواند تأثیر گسترده تری بر امور بین المللی داشته باشد. بر اساس اسناد رسمی منتشر شده در ابتدای سال جاری، ازبکستان قصد دارد با هدف برقراری روابط هماهنگ با کشورهای همسایه، به یک کشور دموکراتیک تبدیل شود.

فرمان رئیس جمهور برای ایجاد اقتصاد باثبات

پیش از این، میرضیایف در ژوئیه 2019 فرمانی را مبنی بر ایجاد یک اقتصاد با ثبات تر امضا کرد. این سند همچنین تعهد دوباره در تضمین تامین دائمی انرژی داخلی و همچنین توسعه بیشتر صنعت نفت و گاز ازبکستان را تشریح کرد.

در این فرمان، تاشکند متعهد به بهبود بازدهی اکتشاف سوخت فسیلی و شفاف ‌سازی مدیریت صنعت شد. به دلیل این اقدامات، در سال 2022 اقتصاد ازبکستان رشد 5.7 درصدی داشت. این رقم برای تولید صنعتی، صنعت ساختمان و صنعت خدمات به ترتیب 5.2، 6.6 و 15.9 درصد است.

علاوه براین، تجارت خارجی ازبکستان در سال 2022، در مقایسه با 2021 میلادی 18.6 درصد رشد داشت. در ژانویه 2021، فرمان ریاست جمهوری ازبکستان مبنی بر “سال حمایت از جوانان و تقویت سلامت مردم” منتشر شد. به عنوان بخشی از آن فرمان، وزارت انرژی ازبکستان موظف به اجرای اقدامات لازم برای توسعه نقشه راه، یا مکانیسم های بازار، به منظور تقویت ظرفیت های تولید و احیای میادین گازی موجود شد. بنابراین، از ابتدای اوت 2021، صنایع تولیدی ازبکستان وجوه مازادی برای خرید برق و گاز وارداتی در صورت نیاز دریافت کردند.

بحران انرژی ازبکستان و راهکارهای حل آن

الکسی میلر، مدیرعامل غول گازی روسیه، گازپروم، توافق نامه ای را برای همکاری با بخش انرژی ازبکستان مبنی بر توسعه زیرساخت های جدید برای افزایش تولید گاز امضا کرد.
اخیراً، ازبکستان با بحران شدید انرژی مواجه است که ریشه در افزایش جمعیت، فرسودگی زیرساخت ها و منابع طبیعی محدود دارد. این کشور برای تامین 80 درصد از نیاز برق خود به گاز طبیعی متکی است که تحریم های غرب علیه روسیه آن را به طور جدی با مشکل مواجه کرده است.

هدف از اعلام بسته انرژی به ارزش بیش از یک میلیارد دلار به منظور توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر در ازبکستان در واقع کاهش این بحران است.
اقدامات اولیه بر نصب پنل های خورشیدی در ساختمان های بلند، مؤسسات دولتی، پارک های صنعتی، پارکینگ و برج های آب در تاشکند متمرکز است.

بحران انرژی اروپا در سال ۲۰۲۳

فصل سرما در دسامبر 2022 منابع انرژی ازبکستان را تحت فشار قرار داد و منجر به قطعی گسترده در سراسر این کشور شد. با این حال، اقداماتی همچون ارزیابی مجدد روابط صنعت انرژی با کرملین برای جلوگیری از بحران آینده در دستور کار قرار گرفت.

روسیه از نوامبر 2022 به طور مداوم بر ایجاد یک اتحادیه گاز سه جانبه با ازبکستان و قزاقستان اصرار دارد. طرف روسی تصریح کرد این پیشنهاد به معنای تامین گاز در ازای شرایط سیاسی نیست، بلکه بر “همکاری در منافع تجاری” تمرکز دارد.

از طرفی، ازبکستان و قزاقستان هر دو نسبت به چنین ترتیبی محتاط عمل می کنند و آستانه نیز در مورد استقلال صنعت انرژی خود ابراز نگرانی کرده و تاشکند هم ترجیح می دهد روابط را بر مبنای دوجانبه بررسی کند.

تقویت همکاری های اقتصادی انرژی با روسیه

بر اساس گزارش کمیته آماری دولتی ازبکستان، تجارت بین روسیه و ازبکستان در سال 2022 که در مجموع به 9.28 میلیارد دلار رسید، 23 درصد افزایش یافته و روسیه را به بزرگترین شریک تجاری ازبکستان تبدیل کرد.
در حوزه انرژی نیز در ژانویه 2023، میرضیایف و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، بر گسترش همکاری بین دو کشور به ویژه در توسعه مجتمع های سوخت و انرژی جدید توافق کردند.
علاوه براین، دو طرف با افزایش حجم گاز تحویلی روسیه از طریق خط لوله گاز آسیای مرکزی-مرکز (از ترکمنستان آغاز شده و پس از عبور از ازبکستان و قزاقستان، در روسیه به پایان می رسد) که از قزاقستان عبور می کند، توافق کردند.

در سوم مارس، شرکت دولتی گاز طبیعی ازبکستان، اعلام کرد که تنظیمات نهایی در زیرساخت انرژی داخلی انجام شده تا با افزایش مورد انتظار در عرضه روسیه سازگار باشد.
حضور گسترده روسیه در بازار انرژی ازبکستان، نه تنها در کسب درآمدهای صادراتی بلکه در تحکیم روابط با تاشکند به شدت مورد نیاز است، برای مسکو نیز مزایایی به همراه خواهد داشت.

ازبکستان به دنبال دوری از وابستگی به یک کشور خاص است

با این حال، دولت ازبکستان به شدت از خطرات ناشی از وابستگی بیش از حد به روسیه آگاه است. انور نظیروف، اقتصاددان مقیم تاشکند اخیراً با بیان اینکه روسیه آشکارا در امور کشورهای آسیای مرکزی دخالت می کند، گفت حتی ترکمنستان را برای عدم تامین گاز ازبکستان تحت فشار قرار می دهد.
به این ترتیب، تاشکند در حال انجام تمهیدات لازم برای گسترش روابط انرژی با همسایگان خود، ایجاد توافقنامه با ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان برای واردات بیشتر ذغال سنگ، گاز طبیعی و منابع انرژی خورشیدی است.

به نظر می رسد روسیه تلاش خود را برای نفوذ به بازارهای انرژی آسیای مرکزی افزایش دهد زیرا مسکو صنعت خود را به سمت شرق سوق می دهد.
در این میان، تاثیر تحریم های غرب و بحران انرژی ازبکستان بر روابط مسکو و تاشکند قابل توجه بوده است. در حالی که ازبکستان برای تامین نیازهای انرژی خود در کوتاه مدت به روسیه روی آورده است، تاشکند به تعمیق روابط خود با دیگر قدرت های منطقه من جمله چین در درازمدت تمایل دارد.

این روند رو به رشد منطقه ای منجر به تغییر چشمگیر توازن قدرت شده و روسیه موقعیت غالب خود را از دست خواهد داد. همچنین این کار باعث ایجاد تنش بین روسیه و ازبکستان شده است به طوری که مسکو به دنبال حفظ نفوذ خود در منطقه با افزایش سرمایه گذاری و گسترش روابط تجاری است. با ادامه بحران انرژی در ازبکستان، باید دید که آیا تاشکند می تواند روابط انرژی با مسکو را به خوبی مدیریت کند یا اینکه کرملین فقط وابستگی ازبکستان را بیشتر خواهد کرد.

اختصاصی بازار نفت گاز پتروشیمی

منبع: اویل پرایس