تجربه توسعه سی‌ان‌جی در ۱۰ کشور پیشرو

شروع استفاده از سوخت گاز طبیعی به دهه ۱۹۲۰ برمی‌گردد. اما اوج‌گیری گرایش به این سوخت از سال‌های ۱۹۷۴ تا ۱۹۷۹ و به دلیل بحران‌های نفتی ایجاد شده در آن دوره است. زمانی که نگرانی‌های ناشی از افزایش آلودگی هوا در کشورهای مختلف جهان به مسئله مهم تبدیل شد، استفاده از این سوخت، به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت. البته آن زمان تعداد وسایل نقلیه به قدری نبود که نگرانی تامین سوخت آنها مسئله اول باشد.

ایتالیا اولین کشوری است که از گاز طبیعی فشرده (CNG) به عنوان سوخت در خودروهای خود استفاده کرده است. در ایران نیز این کار اولین بار در سال ۱۳۵۲ شمسی به عنوان طرح تحقیقاتی در دانشگاه تهران شروع شد. پس از آن در سال ۱۳۵۶ طرح CNG سوز کردن خودروها به صورت آزمایشی در شیراز با ۱۲۰۰ خودرو به اجرا درآمد. این کار در سال ۱۳۶۶ در مشهد و سال ۱۳۷۱ در تهران و بر روی اتوبوس‌ها اجرایی شد.

این روند به تدریج ادامه یافت تا اینکه در دهه ۸۰ به یکباره صنعت CNG کشور جهش قابل توجهی را شروع کرد و تعداد جایگاه‌ها در این دهه از ۷۰ جایگاه به ۲۰۱۰ جایگاه رسید. پس از آن اما این روند با شدت قبل ادامه دار نبود و در این مدت تنها حدود ۵۲۰ جایگاه جدید در کشور ایجاد شد.

 جزئیات توسعه CNG در سبد سوخت اروپا

از آنجایی که بحث آلودگی هوا و تنوع سبد سوخت در بسیاری از کشورهای دنیا مطرح است، بنابراین توسعه صنعت CNG در کشورهای مختلف در اولویت قرار گرفت. اگر چه در بسیاری از مناطق دنیا CNG در حال گسترش است ولی در کشورهایی مانند چین، هند، ایران و ایتالیا این موضوع بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

در دو کشور ایتالیا و آلمان گسترش خودروهای با سوخت گاز طبیعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از دلایل آن می‌توان به متنوع‌سازی سبد سوخت و کاهش آلودگی هوا اشاره کرد. تصویر ۱ درصد خودروهای سی‌ان‌جی‌سوز در کشورهای اروپایی، نسبت به تعداد خودروهای تولیدی هر کشور در سال ۲۰۱۹ را نشان می‌دهد.

تعداد جایگاه‌های CNG موجود در کشورهای اروپایی و اوراسیا نیز در تصویر ۲ نشان داده شده است.

سیاست هند و پاکستان برای حمایت از توسعه CNG

در میان کشورهای آسیایی نیز، هند، پاکستان و چین از جمله کشورهای پیشتاز در استفاده از گاز طبیعی در خودروها به شمار می‌روند. دولت پاکستان در دهه ۱۹۹۰ و سال‌های پس از آن، مشوق‌های مختلفی را برای گسترش استفاده از گاز طبیعی در خودروها به کاربران ارائه کرده است.

رضا رحیمی کارشناس ارشد انرژی با اشاره به سیاست کشورهای مختلف برای حمایت از توسعه CNG می‌گوید: در سال ۲۰۰۲ دولت پاکستان با معافیت از عوارض واردات تجهیزات مرتبط با سوخت CNG مانند کیت و همچنین عدم دریافت مالیات از فروش ماشین‌آلات CNGسوز، قیمت پایین سوخت CNG در بازار آزاد و اولویت دادن به اتصال گاز طبیعی به ایستگاه‌های CNG مشوق‌های مختلفی را به منظور توسعه استفاده کاربران از سوخت CNG اعمال کرده است.

وی اظهار داشت: در هند نیز توسعه قابل توجهی برای CNG برنامه‌ریزی شده است. بر همین اساس تعداد جایگاه‌های توزیع CNG از ۹۳۸ جایگاه در سال ۲۰۱۴ به بیش از ۱۷۶۹ جایگاه در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است. این در حالی است که طبق برنامه دولت هند قصد دارد تعداد این جایگاه‌ها را به بیش از ۱۵ هزار جایگاه افزایش دهد و در همین راستا احداث ۸۱۰۰ جایگاه CNG را طی مناقصه به بخش‌های خصوصی واگذار کرده است. در هند گازسوز کردن حداقل ۵۰ درصد از سه چرخه‌ها در دستور کار دولت قرار گرفته است.

طرح ملی گازسوز کردن خودروها در مصر کلید خورد

توسعه CNG از چشم کشورهای آفریقایی نیز دور نمانده است. به عنوان مثال کشور مصر با تکیه بر توسعه میادین گازی خود، طرحی نیز برای توسعه صنعت CNG اجرا کرده است. طبق اعلام دولت این کشور، از این پس تنها برای خودروهایی مجوز تولید صادر خواهد شد که دوگانه‌سوز باشند، زیرا دولت مصر بر این باور است که مصرف گاز در قالب CNG به جای بنزین می‌تواند سبب کاهش واردات بنزین و در نتیجه کاهش هزینه‌های ارزی شود.

در سال‌های اخیر، عبدالفتاح سیسی رئیس‌جمهور مصر، آغاز پروژه ملی گازسوزکردن خودروها را با اولویت تخصیص مشوق‌های دولتی برای مینی‌بوس‌ها و تاکسی‌ها افتتاح کرده است. سیسی به دنبال آن است که حداکثر ۵۰ درصد از هزینه‌های سوخت مصرفی مصر را به کمک گاز طبیعی کاهش دهد.

طرح ملی گازسوزکردن خودروها در مصر با هدف بلندمدت تبدیل یک میلیون دستگاه خودرو آغاز شده است اما فعلا در مرحله ابتدایی ۱۴۷ هزار تاکسی و ون بنزینی تا سال ۲۰۲۳ دوگانه‌سوز خواهند شد. سپس ۲۴۰ هزار مینی‌بوس و ون دیزلی نیز تا سال ۲۰۲۷ دوگانه‌سوز خواهند شد.

لذا در مجموع در فاز ابتدایی طرح ملی دوگانه‌سوزکردن خودروها در مصر، حدود ۳۸۷ هزار دستگاه دوگانه‌سوز خواهند شد که اجرای آن به صورت تبدیل سالانه ۵۰ هزار دستگاه خواهد بود. البته در این گام برای تأسیس ۳۶۶ جایگاه CNG جدید نیز برنامه‌ریزی صورت گرفته است.

روند رشد خودروهای گازسوز در دنیا

تصویر ۳ تغییرات استفاده از گاز طبیعی در خودروها در مناطق مختلف دنیا را نشان می‌دهد. طبق این تصویر، از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ تعداد این خودروها از کمتر از ۲ میلیون به بیش از ۲۶ میلیون رسیده است. بنابر سایر آمارهای موجود که سال ۲۰۱۹ را نیز شامل می‌شود، تعداد این خودروها در دنیا به بیش از ۲۸ میلیون دستگاه رسیده است.

پیش‌بینی می‌شود بازار مربوط به CNG از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ به میزان ۷ میلیارد دلار رشد داشته باشد که این مقدار با توجه به سیاست‌های اتخاذ شده، بیشتر مربوط به کشورهای ایران، چین، پاکستان و آرژانتین خواهد بود. اگر چه تغییرات قیمت جهانی نفت و گاز نیز در این مورد بی‌تأثیر نخواهد بود.

صرفه‌جویی روزانه ۲۱ میلیون لیتر بنزین در کشور با توسعه CNG

سیاست استفاده از سوخت گاز طبیعی در خودروها با توجه به افزایش قیمت نفت و فرآورده‌های نفتی طی سال‌های اخیر با مدل‌های مختلفی در کشورهای دنیا اجرا شده است. علاوه بر خودروهای سبک در برخی کشورها وسایلی همچون موتورسیکلت‌ها و ماشین‌آلات کشاورزی نیز از گاز طبیعی استفاده می‌کنند که این موضوع نویدی برای گسترش در وسایل حمل‌ونقل است که می‌تواند به عنوان یک الگو در ایران نیز مورد استفاده قرار گیرد.

به عنوان مثال اگر از تعداد ۷۵۳ هزار موتورسیکلت موجود در تهران، ۵۰ درصد آنها CNGسوز شوند، با احتساب مسافت ۲۲ هزار کیلومتری طی شده در هر سال برای هر موتورسیکلت و مصرف ۲.۵ لیتر به ازای هر ۱۰۰ کیلومتر موجب کاهش مصرف سوخت بیش از ۲۰۰ میلیون لیتری بنزین در هر سال خواهد شد.

اکنون در ایران روزانه بیش از ۲۱ میلیون متر مکعب گاز طبیعی در خودروها به مصرف می‌رسد که با معادل‌سازی هر یک متر مکعب گاز طبیعی با یک لیتر بنزین معادل ۲۱ میلیون لیتر بنزین است. به عبارت دیگر در صورت عدم اتخاذ این سیاست در متنوع‌سازی سبد سوخت، در شرایط فعلی کشور با واردات روزانه بیش از ۲۰ میلیون لیتر بنزین روبه‌رو بود.

از طرف دیگر همچنان در کشور ظرفیت افزایش تعداد خودروهای سی‌ان‌جی‌سوز وجود دارد؛ به طوریکه با بهینه‌سازی مصرف گاز در سایر بخش‌ها مانند نیروگاه‌ها، بخش خانگی و … می‌توان با برنامه‌ریزی درست، تعداد جایگاه‌های CNG و تعداد خودروهای سی‌ان‌جی سوز را افزایش داد.