نفت به عنوان یک منبع کلیدی در صنعت مد، نقش مهمی در تولید مواد اولیه مانند پلیمرها و الیاف مصنوعی (مانند نایلون، پلی‌استر و اکریلیک) ایفا می‌کند که پایه بسیاری از پارچه‌ها و لباس‌ها را تشکیل می‌دهند. این مواد به دلیل دوام، انعطاف‌پذیری و هزینه تولید پایین، در طراحی‌های متنوع و تولید انبوه استفاده می‌شوند. همچنین، نفت در فرآیندهای شیمیایی رنگ‌سازی، پوشش‌دهی و پلاستیک‌سازی برای زیپ‌ها، دکمه‌ها و بسته‌بندی‌ها کاربرد دارد. با این حال، وابستگی صنعت مد به نفت چالش‌هایی مانند اثرات زیست‌محیطی و نیاز به توسعه پایدار را به همراه دارد.
وقتی نفت وارد صنعت مد می‌شود
نفت خام، بیش از آنکه فقط سوخت خودروها و منبع انرژی صنایع باشد، زنجیره‌ای پنهان در پشت بسیاری از کالاهای مصرفی روزمره ما ایجاد کرده است.
در دنیای مد و پوشاک، نفت از طریق فرآوری در پالایشگاه‌ها و تولید پلیمرهایی نظیر پلی‌استر، نایلون و اکریلیک، به مواد اولیه‌ی تولید لباس‌های ما تبدیل می‌شود. بسیاری از الیافی که امروزه می‌پوشیم، ریشه در نفت دارند؛ بی‌آن‌که متوجه باشیم، نفت را بر تن می‌کنیم.
پلی‌استر؛ از پالایشگاه تا لباس
فرآیند تولید پلی‌استر از نفت خام، نمونه‌ای از پیشرفت‌های فناورانه در صنعت پتروشیمی است. از ترکیبات حاصل از تقطیر نفت، ماده‌ای به نام دی‌متیل‌ترفتالات (DMT) استخراج می‌شود که در ترکیب با اتیلن گلایکول، پلی‌اتیلن ترفتالات (PET) را تشکیل می‌دهد.
این ترکیب به‌صورت گرانول‌های شفاف تولید می‌شود که پس از ذوب و ریسندگی، به الیاف پلی‌استر تبدیل شده و در بافت پارچه‌ها به‌کار می‌رود. بنابراین مسیر «نفت → پلاستیک → نخ → پارچه → لباس» یک زنجیره‌ی کامل صنعتی را نشان می‌دهد.
چرا پلی‌استر محبوب صنعت پوشاک است؟
پلی‌استر به دلیل ویژگی‌هایی مانند مقاومت بالا در برابر کشش و چروک، سبک‌وزنی، ماندگاری رنگ، خشک شدن سریع و قیمت اقتصادی، به یکی از پرمصرف‌ترین الیاف جهان تبدیل شده است.
این ماده در انواع پوشاک مردانه، زنانه، ورزشی، لباس کودک، حتی لباس‌های نظامی و صنعتی کاربرد دارد. پلی‌استر را اغلب با الیاف طبیعی مانند پنبه یا ویسکوز ترکیب می‌کنند تا پارچه‌هایی با عملکرد بهتر تولید شود. از این رو، پلی‌استر نه‌تنها یک ماده صنعتی، بلکه عنصر کلیدی در اقتصاد صنعت مد است.
ردپای نفت در لباس‌های روزمره ما
آیا تاکنون به برچسب‌های لباس‌های خود دقت کرده‌اید؟ عباراتی مانند “پلی‌استر ۱۰۰٪” یا “تهیه‌شده از الیاف مصنوعی” نشان‌دهنده‌ی منشا نفتی پارچه‌های آن‌هاست.
بسیاری از لباس‌های روزمره ما، از شلوارهای ورزشی گرفته تا کت و شلوارهای سبک، ممکن است از موادی ساخته شده باشند که مستقیماً از نفت خام فرآوری شده‌اند.پلیمرهای نفتی مانند پلی‌استر و نایلون از طریق فرآیندهای شیمیایی و پالایش نفت تولید شده و پس از تبدیل به الیاف، در تولید منسوجات به‌کار می‌روند. بنابراین، ما هر روزه بدون آنکه بدانیم، لباس‌هایی با منشا نفتی به تن داریم که نقش پررنگی در زندگی مدرن ایفا می‌کنند.
رد پای نفت در بحران‌های زیست‌محیطی صنعت مد
استفاده‌ی گسترده از الیاف مصنوعی مانند پلی‌استر، هرچند به کاهش هزینه‌ها کمک کرده، اما چالش‌های زیست‌محیطی قابل‌توجهی نیز ایجاد کرده است. این الیاف به‌راحتی تجزیه نمی‌شوند و طی سال‌ها در خاک و اقیانوس‌ها باقی می‌مانند.
از طرف دیگر، هنگام شست‌وشوی لباس‌های مصنوعی، ذرات ریز پلاستیکی موسوم به ریزالیاف‌ها (microfibers) وارد آب شده و به زنجیره‌ی غذایی حیوانات دریایی راه می‌یابند. بنابراین حضور نفت در صنعت مد، باید با نگاه مسئولانه به محیط‌زیست همراه باشد.
بازیافت پلی‌استر؛ فرصتی برای نجات محیط‌زیست
در سال‌های اخیر، توجه به پلی‌استر بازیافتی (rPET) در صنعت مد افزایش یافته است. در این فرایند، بطری‌های پلاستیکی مصرف‌شده یا منسوجات مستعمل جمع‌آوری شده، ذوب شده و دوباره به الیاف پلی‌استر تبدیل می‌شوند. برندهای بزرگی مانند Adidas و H&M بخشی از تولیدات خود را بر پایه‌ی الیاف بازیافتی قرار داده‌اند. اگرچه بازیافت نیز انرژی‌بر است، اما در مقایسه با تولید پلی‌استر خام، آلودگی کمتر و مصرف منابع کمتری دارد و گامی مثبت در جهت پایداری صنعت مد محسوب می‌شود.
آینده‌ی مد؛ پایان نفت یا تحول آن؟
با رشد فناوری‌های نوین، برخی از برندهای پیشرو به‌دنبال جایگزینی نفت با منابع تجدیدپذیر مانند نشاسته‌ی ذرت یا ضایعات گیاهی در تولید الیاف هستند. در عین حال، فناوری نانو، طراحی مولکولی و الیاف هوشمند می‌توانند نسل جدیدی از پارچه‌ها را عرضه کنند که خواصی چون خودتمیزشوندگی یا کنترل دما دارند. با این حال، نفت همچنان در قلب زنجیره‌ی تأمین صنعت مد حضور دارد و آینده‌ی آن، به سیاست‌های جهانی، آگاهی مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پایدار بستگی خواهد داشت.
