چرا نفت به دلار قیمتگذاری میشود؟
پایهگذاری سیستم قیمتگذاری نفت به دلار به دهه ۱۹۷۰ میلادی بازمیگردد. پس از فروپاشی نظام برتون وودز و قطع ارتباط دلار با طلا، ایالات متحده با عربستان سعودی توافق کرد که نفت این کشور و سپس سایر کشورهای اوپک به دلار آمریکا فروخته شود. این توافق منجر به تولد “پترودلار” شد، مفهومی که نشان میدهد درآمد حاصل از فروش نفت در سراسر جهان عمدتاً به دلار آمریکا دریافت و ذخیره میشود.
این سیستم موجب شد دلار به ارز غالب تجارت بینالمللی انرژی تبدیل شود، که مزایای گستردهای برای ایالات متحده داشت، از جمله:
• افزایش تقاضا برای دلار در جهان
• پایین نگهداشتن نرخ بهره داخلی در آمریکا
• تسلط مالی و سیاسی در اقتصاد جهانی
اثر قیمتگذاری نفت به دلار بر صادرات ایران
۱. چالش تحریمها و انتقال پول
یکی از مهمترین پیامدهای قیمتگذاری نفت به دلار برای ایران، محدودیت در دریافت درآمدهای نفتی در زمان تحریمهاست. با توجه به اینکه عمده معاملات نفتی با استفاده از سیستم بانکی مبتنی بر دلار انجام میشود، ایران در دورههایی از دسترسی به سیستمهای مالی جهانی مانند سوئیفت محروم بوده و ناچار به استفاده از روشهای جایگزین مانند تهاتر، ارزهای محلی یا رمز ارزها شده است.
۲. ریسک نوسانات دلار
قیمتگذاری نفت به دلار، ایران را نسبت به نوسانات ارزش دلار آسیبپذیر میکند. افزایش ارزش دلار معمولاً منجر به کاهش قیمت جهانی نفت میشود که درآمد ریالی ایران را کاهش میدهد. از طرفی، تضعیف دلار ممکن است صادرات را برای برخی کشورها جذابتر کند اما در شرایط تحریمی، ایران امکان بهرهبرداری کامل از چنین نوساناتی را ندارد.
۳. کاهش قدرت چانهزنی در تجارت دوجانبه
در تجارتهای دوجانبه یا منطقهای، اگر کشور مقابل تمایل به پرداخت با ارزهای غیر از دلار داشته باشد، نظام مبتنی بر دلار مانعی برای انعقاد قراردادهای بلندمدت و پایدار محسوب میشود. برخی کشورها مانند روسیه، چین و هند تلاش کردهاند مبادلات نفتی خود را با ارزهای محلی انجام دهند، اما ساختار سنتی بازار همچنان مبتنی بر دلار باقی مانده است.
اثر قیمت نفت به دلار
فرصتها و راهکارهای ایران در مقابله با دلار نفتی
۱. تنوع ارزی در قراردادها
ایران میتواند در قراردادهای دوجانبه نفتی با کشورهای خاص مانند چین، هند، ترکیه یا حتی کشورهای آسیای مرکزی، استفاده از ارزهای محلی یا سبدی از ارزها را جایگزین دلار کند. این اقدام، نیاز به توسعه زیرساختهای مالی، تفاهمنامههای بانکی و چارچوبهای حقوقی دقیق دارد.
۲. توسعه بازارهای منطقهای
با گسترش فروش نفت و فرآوردههای نفتی در قالب قراردادهای تهاتری یا فروش به پالایشگاههای خصوصی در منطقه، ایران میتواند بخشی از وابستگی خود به دلار را کاهش دهد. استفاده از مبادلات مبتنی بر کالا، خدمات یا سرمایهگذاری متقابل از دیگر گزینههای قابل بررسی است.
۳. استفاده هوشمند از رمزارزها و فناوری بلاکچین
در صورت فراهم شدن زیرساختهای فنی و قانونی، ایران میتواند بخشی از مبادلات انرژی خود را از طریق رمزارزهای باثبات یا پلتفرمهای بلاکچینی انجام دهد. هرچند این مسیر هنوز پرریسک و نوظهور است، اما در بلندمدت میتواند بخشی از نظام دلارمحور را دور بزند.
نتیجهگیری:
قیمتگذاری نفت به دلار، یکی از واقعیتهای ساختاری بازار جهانی انرژی است که مزایا و محدودیتهایی برای کشورهای صادرکننده به همراه دارد. در مورد ایران، این نظام با چالشهای تحریمی، نوسانات ارزی و محدودیت در انتقال پول همراه بوده است. با این حال، استفاده از ابزارهای مالی نوین، تقویت دیپلماسی انرژی و تنوع ارزی در مبادلات، میتواند بخشی از این وابستگی را کاهش دهد و به ارتقای تابآوری اقتصادی کشور کمک کند
