نفت، ستون پنهان صنعت گردشگری است که از حملونقل هوایی و دریایی تا زیرساختها و تجهیزات سفر را تحت تأثیر قرار میدهد.سوخت جت و سوخت سنگین، موتور محرک هواپیماها و کشتیهای کروز هستند و هر نوسان قیمت نفت، بلافاصله در جیب مسافر و سودآوری شرکتهای گردشگری نمود پیدا میکند.در ایران که توریسم جادهای بخش اصلی سفرهای داخلی را تشکیل میدهد، بنزین و گازوئیل بیش از یک سوخت سادهاند؛ تعیینکننده اصلی این هستند که خانوادهای امسال به شمال سفر کند یا تعطیلات را در خانه بماند. در سطح جهانی هم بدون نفت، صنعت هواپیمایی عملاً فلج میشود و کشتیهای کروز غولپیکر به لنگرگاهها زنجیر میشوند.در ادامه، نقش چندوجهی نفت در توریسم را با جزئیات بیشتر و مثالهای ملموس بررسی میکنیم:
نفت؛ موتور محرک صنعت هواپیمایی
صنعت گردشگری بینالمللی بدون هواپیما عملاً متوقف میشود و این صنعت بهطور کامل به نفت وابسته است. سوخت جت (Jet Fuel) که از پالایش نفت خام به دست میآید، اصلیترین منبع انرژی پروازهاست.
- وقتی قیمت نفت در سال ۲۰۲۲ به بالای ۱۲۰ دلار رسید، بسیاری از خطوط هوایی اروپایی و آمریکایی مجبور شدند بلیتهای لحظهآخری را تا ۴۰ درصد گرانتر کنند.
- در مقابل، سقوط قیمت نفت در سال ۲۰۲۰ (به زیر ۲۰ دلار) باعث شد شرکتهای هواپیمایی خلیج فارس و جنوب شرق آسیا بلیتهای فوقالعاده ارزان عرضه کنند و توریسم منطقهای بهسرعت احیا شود. به همین دلیل، مدیران ارشد آژانسهای مسافرتی و هتلهای زنجیرهای، نمودار قیمت نفت برنت و WTI را هر روز صبح پیش از نمودار رزرو هتل چک میکنند.
گردشگری دریایی و وابستگی به نفت
کشتیهای کروز که نماد گردشگری دریایی مدرن هستند، در زمره بزرگترین مصرفکنندگان سوخت فسیلی قرار میگیرند.یک کشتی کروز متوسط روزانه بین ۱۵۰ تا ۲۵۰ تُن سوخت سنگین میسوزاند. کشتیهای غولپیکر کلاس Oasis (مثل Symphony of the Seas) حتی تا ۳۰۰ تُن در روز مصرف میکنند. از سال ۲۰۲۰ و اجرای قانون IMO 2020 (حداکثر ۰.۵ درصد گوگرد در سوخت)، شرکتهای کروز مجبور شدند یا به سوخت کمگوگرد گرانتر (MGO) روی بیاورند یا اسکرابر نصب کنند که خود میلیاردها دلار هزینه داشت. نتیجه؟ قیمت کابینهای مدیترانه و کارائیب در سه سال اخیر بهطور متوسط ۱۸–۲۵ درصد افزایش یافت؛ افزایشی که مستقیماً از جیب گردشگر پرداخت شد.
از سوی دیگر، مقررات زیستمحیطی جدید سازمان بینالمللی دریانوردی (IMO) برای کاهش گوگرد در سوخت کشتیها، اهمیت نفت پالایششده و سوختهای جایگزین را دوچندان کرده است. بنابراین صنعت کروز، بیش از هر زمان دیگری به تحولات بازار نفت وابسته است.
نفت در زیرساختهای گردشگری
زیرساختهای گردشگری از هتلها و مراکز تفریحی گرفته تا رستورانها و سیستمهای حملونقل شهری، نیازمند انرژی پایدار هستند. در بسیاری از کشورها، بخش بزرگی از این انرژی همچنان از نفت و فرآوردههای نفتی تأمین میشود.
نفت علاوه بر تأمین برق و گرمایش، نقشی مهم در تولید مواد ساختمانی، عایقها و تجهیزات سرمایشی و گرمایشی ایفا میکند. در واقع، بدون حضور نفت، توسعه زیرساختهای گردشگری با دشواری جدی روبهرو خواهد شد.
پتروشیمی؛ همراه نامرئی گردشگران
نقش نفت تنها در سوخت حملونقل خلاصه نمیشود، بلکه در تجهیزات سفر نیز بهوضوح دیده میشود.
بسیاری از وسایل مورد استفاده گردشگران، از چمدانهای سبک ساختهشده با پلیمرهای نفتی گرفته تا لباسهای ورزشی، کفشهای ضدآب، بطریهای پلاستیکی آب، عینکهای آفتابی و تجهیزات کمپینگ، همگی محصول صنایع پتروشیمی هستند. بنابراین، نفت در تجربه روزمره سفر گردشگران حضوری گسترده اما کمتر دیدهشده دارد.
اثر زنجیرهای قیمت نفت بر هزینههای سفر
افزایش یا کاهش قیمت نفت، اثر زنجیرهای بر تمامی بخشهای گردشگری میگذارد. رشد قیمت نفت باعث افزایش هزینه سوخت هواپیما، کشتی و وسایل نقلیه جادهای میشود. این تغییرات در نهایت هزینه بلیت، قیمت تورها و خدمات گردشگری را بالا برده و قدرت خرید گردشگران را کاهش میدهد. از سوی دیگر، افت قیمت نفت میتواند موجب افزایش سفرها و رونق گردشگری شود. به همین دلیل، کارشناسان صنعت گردشگری همیشه تحولات بازار جهانی نفت را زیر نظر دارند.
نفت و گردشگری داخلی در ایران
در ایران، بخش عمده گردشگری داخلی بر پایه سفرهای جادهای شکل گرفته است. میلیونها خودرو شخصی و وسایل نقلیه عمومی برای حرکت به بنزین و گازوئیل وابستهاند.
تغییر در قیمت یا سیاستهای یارانهای سوخت میتواند مستقیماً بر میزان سفرهای داخلی اثرگذار باشد. از سوی دیگر، توسعه جایگاههای سوخت و دسترسی به انرژی نیز جزئی جداییناپذیر از رونق گردشگری جادهای محسوب میشود. به همین دلیل، نفت در ایران نهتنها یک منبع انرژی، بلکه عاملی تعیینکننده در الگوهای سفر مردم است.
آینده گردشگری؛ گذار تدریجی از نفت
هرچند صنعت گردشگری امروز بهشدت به نفت وابسته است، اما آینده این وابستگی در حال تغییر است. سرمایهگذاری در سوختهای جایگزین مانند LNG، سوختهای زیستی و استفاده از خودروها و اتوبوسهای برقی، نخستین نشانههای این گذار را آشکار کرده است.
با این حال، باتوجه به گستردگی حملونقل هوایی و دریایی و هزینههای بالای فناوریهای نو، نفت همچنان برای دهههای آینده منبع اصلی انرژی گردشگری باقی خواهد ماند. مسیر آینده این صنعت، ترکیبی از وابستگی پایدار به نفت و حرکت تدریجی به سمت انرژیهای پاک خواهد بود.
